'Vũ trung tùy bút' - hồn xưa nét cũ chốn kinh kỳ

Tập tùy bút của Phạm Đình Hổ được viết khoảng thời Lê mạt Nguyễn sơ, khắc ghi phổ thông sự việc xảy ra tham gia cuối đời Lê và đời Tây Sơn.

Phạm Đình Hổ gọi công trình của chính mình là tùy bút, nhưng nó không phải được viết theo lối tùy bút hiện nay, mà với nghĩa nôm na là tùy hứng, "muốn viết cái gì thì viết, không cần hệ thống, kết cấu và mạch lạc"…

Đúng như tên gọi,"tùy theo ngọn bút mà viết trong khi mưa", Vũ trung tùy bút như quyển sổ tay ghi chép lại bất kỳ điều gì gợi ngẫu hứng cho tác giả, từ những biên chép việc xảy ra trong thị trấn hội, kể chuyện nhân vật lịch sử, di tích lịch sử tới bàn về các thứ lễ, phong tục, văn hóa, nghệ thuật.

Công trình Vũ trung tùy bút của Phạm Đình Hổ.

Trong 91 đề mục của sách, có những mục ông viết khá dài nhưng có những mục chỉ năm ba dòng, có cái viết theo trí nhớ hoặc lời kể, có cái trích dẫn thư tịch...

Công trình chủ quản tập trung tham gia những biên chép về các danh nhân, những anh hùng phi thường trong lịch sử, như Phạm Ngũ Lão, Lý Đạo Tái, truyện vua Lê Lợi, Đoàn Thượng,...Ghi chép các cuộc chu du, những nơi có danh lam thắng cảnh nhiều người biết đến như Cảnh chùa Sơn Tây, Đền Đế Thích... Các việc xảy ra ở cuối đời Lê: Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh, Cuộc bình văn trong nhà Giám…

Khảo cứu về duyên bí quyết, địa lý như Thay đổi địa danh, Xứ Hải Dương, Xứ Tuyến đường An, Tên làng Châu Khê... Khảo về phong tục trong đời sống phố hội như Hoa thảo, Cách uống chè, Nón đội, Mẹo lừa, Móc túi, Thần con trẻ, Tệ tục, Thần hổ... Khảo về học thuật như Học thuật, Lối chữ viết, Bàn về âm nhạc, Các thể văn...

Mỗi biên chép đều đã biến thành những tư liệu vô giá về đời sống tinh thần tham gia thời bấy giờ. Những biên chép về tập tục địa phương trong đó giúp rộng rãi nhà phân tích lịch sử thời nay nắm bắt được địa lý hành chính thời xưa. Đây là một tài liệu văn hóa mà mỗi người đều nên đọc qua để nhân thức về những nét truyền thống xưa xinh tươi tao nhã của dân tộc.

Những “lạc thú nhân sinh” khiến cho văn hóa kẻ sĩ trở nên phong lưu và đa dạng. Thưởng hoa, thưởng rượu, thưởng trà, bình văn, thả thơ, chơi chữ, tấn công cờ, nuôi chim... là những thú chơi thanh tao đã đi tham gia đời sống bình thường của người trí thức.

Phạm Đình Hổ có mối nhiệt tình khác lạ đến việc khảo cứu về hoa, trà, âm nhạc, chữ viết... Cái hào hoa của kẻ sĩ kinh kỳ được bộc lộ ở sự yêu thích, mê say tìm đến tận ngành ngọn các bình diện làm cho thanh tao hơn cuộc sống của người trí thức.

Trong chương bàn về cách uống trà, Phạm Đình Hổ viết:

"... Từ đời Khang Hy đi về sau, uống chè tàu mới đổi ra pha từng chén tí hon, chứ không hãm trong ấm to nữa, vì uống chè, ấm chén cốt cho bé, mỏng, khi pha mới nổi hương vị.

Vòi ấm thẳng thì nước không đọng, mặt đĩa phẳng thì đặt chén không nghiêng, rế lò dầy mà lỗ thưa thì than lửa không bốc hot quá, lòng ấm siêu lồi lên và mỏng thì sức lửa dễ thấu, chóng sôi. Ấy, cái phương pháp pha chè uống nước, thoạt đầu còn thô, sau tinh dần mãi ra.

Cách đây không lâu lại có dè bỉu ra thứ siêu đồng cũng khéo, nhưng kim loại bị hỏa khí nó hấp hơi, thường có mùi tanh đồng, không bằng sử dụng siêu đất nung, pha chè tốt hơn. Song các nhà quyền môn phú hộ khi uống chè lại lười không muốn pha lấy. Thường thường họ giao cho tiểu đồng pha phách phần đông, dùng siêu đồng cho luôn tiện và lâu vỡ vạc, như thế không hề bàn khiến chi nữa..."

Trong Vũ trung tùy bút, Phạm Đình Hổ đã có những dòng bàn về trà tuyệt hay.

Phạm Đình Hổ đã biểu đạt tận tường bí quyết uống trà, với một sự uyên chưng và phấn khởi. Uống một chén trà, thật tinh vi mà cũng tao nhã biết nhường nhịn nào. Uống trà cũng thực là một nghệ thuật, là một nét đẹp văn hóa.

Trong tập Vũ Trung tùy bút, Phạm Đình Hổ cũng đã trình bày về các loại nhạc cụ, các làn điệu, đơn vị âm nhạc... rất kĩ càng. Ông khẳng định âm nhạc không thuần tuý để tìm vui, tiêu khiển. Âm nhạc chính là biểu lộ sự giao hòa của tâm hồn nhân loại với xa hội, biểu hiện giữa liên hiệp giữa con người với “hòa khí của đất trời”.

Thêm nữa, tác giả cũng đã có những áng văn tuyệt đẹp về hoa lan trong trường ca Thiên Hoa thảo. Đây là một loại hoa được coi là “vương giả hương”, “thanh nhã bất phàm”. Tác giả viết về bí quyết trồng, chăm bón hoa lan với những hiểu biết sâu sắc, biểu lộ cái nho nhã, nâng niu như chăm nom cái đẹp, “Duy chỉ việc bắt sâu cho lan là chẳng thể thiếu, vì cái tính cây xanh, nó đạm bạc thì hay ưa tĩnh, thơm tho thì hay ghét ướt...”.

Thưởng lan là thưởng thức cái Đẹp – không chỉ là vẻ bề ngoài “Có người lại đánh cuộc xem là lan của bạn nào dài hay ngắn, hoa lan của ai phổ thông hay ít. Ôi! Như thế có phải là bạn dạng sắc của hoa đâu! Đó chỉ là lấy cái màu sắc đặc sắc, vẻ nùng diễm mà thưởng lan, chứ không nhân thức lấy cái phẩm cách của lan mà thưởng lan”

Cái đẹp không chỉđược ngắm nhìn, cảm kiếm được bằng mắt mà tự phiên bản thân nó sẽ có mối tương giao hồn, cốt với những bậc quân tử trong người đời.

Tiếp cận với Vũ trung tùy bút, bạn đọc hiện giờ sẽ được sống lại không khí của những ước muốn xa xăm với đầy những giàu có thanh nhã đẹp tươi của đất kinh kỳ.

Dù mang nặng dấu ấn của khảo cứu, nhưng Vũ trung tùy bút vẫn ẩn chứa những nét lãng mạn thanh tao của văn học cũ kĩ. Tới nay, công trình này vẫn là một cuốn sách mang rộng rãi ý nghĩa sâu sắc với đời sống thị trấn hội và lịch sử của dân tộc, như lời nhà nghiên cứu từng kiếm được xét: "Đọc tác phẩm của Phạm Đình Hổ ta thấy có chiều sâu của người uyên bác Hán học, có chất lịch thiệp của người từng trải, có cái ngạo nghễ, hóm hỉnh của bậc hàn nho thanh đạm, có cái tao nhã của trí thức kinh thành nhân thức thưởng thức ăn chơi..."

Vũ trung tùy bút được viết bằng chữ Hán, và đã được nhà tìm hiểu lịch sử và văn chương dân tộc Nguyễn Hữu Tiến hiệu là Đông Châu dịch ra tiếng Việt.

Phong vị tết Thủ đô xưa trong văn Vũ Bằng và Thạch Lam Rộng rãi nét thanh lịch của Thủ đô hào hoa xưa có nhẽ giờ đã là “vang bóng một thời”, nhưng văn chương thực như một món vàng, đã lưu giữ lại được những yếu tố đã dần tàn phai ấy.

Chia Sẻ