'Văn Thánh' đất Gia Định xưa giờ ở đâu? - Tuổi Trẻ Trực tuyến

Cầu Văn Thánh bắc qua rạch Văn Thách trên phố Nguyễn Hữu Cảnh, Q.Bình Thạnh, TP.HCM - Ảnh: HỒ TƯỜNG

Từ ở dọc đường Văn Thánh, chợ Văn Thánh

Trên quy mô rộng 5.983,2m² của liên hệ số 561A trục đường Điện Biên Phủ, P.25, Q.Bình Thạnh, TP.HCM, trước 1994 là Phố đi bộ Văn Thánh, bỏ ra cho một vài tuyến xe khách trong khoảng TP.HCM đi một vài tỉnh giấc miền Đông Nam bộ và khu vực Trung bộ. 

Trong khoảng 1994, chợ Văn Thánh được xây đắp trên bến xe Văn Thánh cũ này. Đây là một trong những ngôi chợ có quy mô lớn ở TP.HCM lúc bấy giờ. Tất nhiên, sau hơn 10 năm hoạt động, ngày 30-11-2010, chợ Văn Thánh đã đóng cửa, để bàn giao mặt bằng cho một nhà đầu tư thi hành dự án chuyển đổi công năng của chợ Văn Thánh.

Bây chừ, trên khuôn viên Trạm xe buyt Văn Thánh, chợ Văn Thánh cũ, tòa cao ốc Pearl Plaza đã được xây dựng với 32 tầng nổi và 4 tầng hầm. 

Cao ốc Pearl Plaza xây đắp trên phần đất của chợ Văn Thánh, khu vực chợ Văn Thánh xưa - Ảnh: HỒ TƯỜNG

Rạch Văn Thánh và cầu Văn Thánh

Tuy cả khu vực chợ và ngôi chợ mang tên Văn Thánh trên đường Điện Biên Phủ không còn, nhưng hai chữ “Văn Thánh” vẫn còn sử dụng để gọi tên 2 cây cầu bắc qua con rạch cũng mang tên “Văn Thánh”.

Rạch Văn Thánh chảy trong khu vực Q.Bình Thạnh (TP.HCM) một đầu nối với rạch Cầu Sơn, một đầu nối với rạch Thị Nghè, dài 2.352m, rộng 45m.

Như nhiều kênh rạch khác ở TP.HCM, rạch Văn Thánh vừa bị ô nhiễm, vừa bị lấn chiếm làm cho dòng chảy hẹp. Bây chừ, trên một khúc rạch Văn Thánh gần sông Sài Gòn, người ta đang xây đắp cầu dành cho tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên.

Đặc biệt, có 2 cây cầu cùng mang tên “cầu Văn Thánh” vì đều bắc ngang qua rạch Văn Thánh: một cây cầu trên phố Điện Biên Phủ, thực dân địa phận P.25 và một cây cầu trên phố Nguyễn Hữu cảnh, thực dân địa phận P.22, Q.Bình Thạnh.

Rạch Văn Thánh và các trụ cầu đang xây dựng cho tuyến metro trước tiên ở TP.HCM - Ảnh: HỒ TƯỜNG

Khu ngao du Văn Thánh

Văn Thánh còn là tên gọi của khu ngao du Văn Thánh ở 48/10 tuyến đường Điện Biên Phủ, P.22, Q.Bình Thạnh, cách trọng điểm Q.1 khoảng 2km. Khu ngao du có diện tích 7,7ha trong đó có 2ha là hồ nước. Tại đây có các khu vực tiêu khiển, nhà hàng với vườn hoa cây cảnh.

Cổng tham gia của khu du lịch Văn Thánh nằm trên phố Điện Biên Phủ, P.22, Q.Bình Thạnh - Ảnh: HỒ TƯỜNG

Bia ghi chùa Văn Thánh xây trên nền Văn Thánh Miếu xưa - Ảnh: HỒ TƯỜNG

Nhưng tại sao lại mang tên “Văn Thánh”?

Văn Miếu được xây dựng trước tiên tại Thăng Long (Hà Nội) từ năm 1070 dưới đời vua Lý Thánh Tông. Tới năm 1808, vua Gia Long ra lệnh xây Văn Thánh Miếu và Quốc Tử Giám ở kinh đô Huế, song song ra lệnh cho xây Văn Thánh Miếu ở các vùng đất học nổi tiếng trong cả nước.

Có một yếu tố đáng để ý là vua nhà Nguyễn không gọi nơi thờ Khổng Tử và các bậc tiên hiền hậu là Văn Miếu mà gọi là Văn Thánh Miếu. Phải chăng nhà Nguyễn muốn thông tin được rõ ràng hơn: Văn Thánh Miếu là miếu thờ Thánh của ngành nghề Văn - Khổng Tử, thay cho nhì chữ “Văn Miếu” ý nghĩa chưa cụ thể lắm?

Riêng tại tỉnh giấc Gia Định, sách Đại Nam Nhất Thống Chí - Lục Thức giấc Nam Việt của Quốc Sử Quán triều Nguyễn ghi: Văn Thánh Miếu được xây đắp ở địa phận thôn Phú Mỹ, huyện Bình Dương phía đông thành phố, sùng bái tiên thánh Khổng Tử, quy chế đa dạng, phía hữu dựng miếu Khải thánh, dựng năm Minh Mệnh thứ 5 (1824).

Theo thời gian, vùng đất bao quanh Văn Thánh Miếu đã được gọi thành khu Văn Thánh.

Sau khi thành Gia Định thất thủ năm 1859, có tài liệu nói khá trùng khớp với lời kể của các vị cao thâm rằng: Văn Thánh Miếu của thức giấc Gia Định đã bị quân Pháp dỡ toá sau năm 1859 để xây đắp cơ quan điều hành tàu thủy ngay trên mảnh đất đầu rạch Bến Nghé, mà sau này cơ quan này được xây dựng lại một lần nữa để thành Nhà Rồng (tức Bảo tồn Hồ Chí Minh hiện thời).

Trên khoảnh đất xưa của Văn Thánh Miếu tỉnh giấc Gia Định, về sau người địa phương địa phương đã xây đắp một ngôi chùa thờ Phật đặt tên là “chùa Văn Thánh” (hiện ở số 115/9 Ngô Tất Tố, P.22, Q.Bình Thạnh).

Ngôi chùa nằm cạnh chân cầu Phú An (ngày trước gọi là cầu Dầu), đã được Sở Văn hóa - thể thao TP.HCM công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp đô thị.

Rạch Văn Thánh và các trụ cầu đang xây đắp cho tuyến metro đầu tiên ở TP.HCM - Ảnh: HỒ TƯỜNG

Trước 1975, khi ở trọ trong hẻm 169 tuyến đường Dương Công Trừng (nay là đường Ngô Tất Tố), chúng tôi thường thả bộ đến chùa lúc ấy rộng bát ngát, thoáng mát. Nay khuôn viên đất chùa chỉ còn khoảng 1.000m².

Chánh điện chùa là ngôi nhà cổ xưa 3 gian 2 chái, vách chùa trước đây cũng bằng gỗ, nhưng qua thời gian nay thay bằng tường gạch. Phía trước sân chùa là tượng Quan Thế Âm Bồ Tát ngự trên tòa sen cao.  Pho tượng Di Lặc với thú vui hiền lành ở phía sau, thấp hơn.

Chùa không có trụ trì mà chỉ có người đảm nhiệm chăm lo hương khói, những ngày lễ tết hay mùng một, ngày rằm, khách đến thăm viếng chùa khá đông.

Dưới gốc cây bồ đề được trồng phía bên phải trước chánh điện chùa Văn Thánh có dựng 1 tấm bia với vài dòng chữ Hán khắc ghi gốc gác về sự hình thành ngôi chùa này, trong đó có một cụ thể quan trọng: chùa được xây đắp trên khuôn viên của Văn Thánh Miếu tỉnh giấc Gia Định.

Như vậy đã rõ, Văn Thánh là tên gọi tắt của Văn Thánh Miếu thức giấc Gia Định được xây dựng từ năm 1824.  Sau khi thành Gia Định thất thủ năm 1859, Văn Thánh Miếu không còn. Tuy vậy, hai chữ “Văn Thánh” vẫn còn được gọi cho các dấu tích thiên nhiên và nhân tạo kề cận với Văn Thánh Miếu, một tượng trưng của vùng đất học Gia Định xưa.

TS HỒ TƯỜNG

Xem thêm: máy bơm tăng áp

Chia Sẻ