Dân trí Mâm ngũ quả từ xưa đã chiếm hữu một địa điểm cần thiết trong ngày Tết của người Việt. Nó được coi là một “sản phẩm văn hóa” hàm chứa đa dạng đạo lý và nguyên tắc nhân văn của dân tộc.
Trong văn hóa truyền thống của người Việt, tín ngưỡng thờ phụng tiên nhân luôn được đặc biệt coi trọng. Chính vì thế, bàn độc ngày Tết luôn là nơi long trọng nhất. Nó bộc lộ niềm tin, sự tôn kính của loài người đối với tiên nhân của bản thân mình.
Mâm ngũ quả bắt nguồn trong khoảng tư duy Ngũ hành
T.S Đinh Đức Tiến, khoa Lịch sử, trường ĐH Công nghệ Xã hội và Nhân văn cho biết: “Mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ ngày Tết bắt nguồn từ tư duy Ngũ hành. Trên mâm ngũ quả, người ta thường lựa chọn 5 loại quả tương ứng với 5 màu sắc của các hành Kim- Mộc- Thủy- Hỏa- Thổ, Biểu tượng cho ước mong được ngũ phúc: phú quý, quý phái, sống lâu, khỏe khoắn, an ninh”.
Màu đỏ tượng trưng cho hành Hỏa, thường là các loại quả: ớt, hồng, táo tây,… Màu trắng Biểu tượng cho hành Kim, người Việt hay chọn roi, mận hoặc lê,… Với hành Mộc, các loại quả màu xanh như táo, phật thủ, bưởi,… rất được ưa chuộng. Màu đen tượng trưng cho hành Thủy. Sau cuối là màu tiến thưởng, Biểu tượng cho hành Thổ, thường người Việt bày lên nải chuối để biểu trưng.
Đây là ý kiến bắt nguồn trong khoảng văn hóa Trung Hoa. Dĩ nhiên, trong quá trình nhập cảng về vn, những nét văn hóa này được người Việt tiếp thụ, cùng lúc biến đổi, bồi đắp thêm những yếu tố phù hợp với vấn đề kiện địa lý và văn hóa dân tộc.
T.S Đinh Đức Tiến giải thích về hiện tượng này: “Là giang sơn có nền văn minh lúa nước nên tín ngưỡng thờ phồn thực, mưu cầu no ấm luôn thường trực trong tâm thức mỗi người con đất Việt. Vào dịp Tết Nguyên Đán, lối suy nghĩ này càng biểu hiện rõ trên rộng rãi bình diện”.
“Riêng với mâm ngũ quả, người Việt có khuynh hướng chọn lựa những loại quả có phổ quát múi, phổ quát móng, đa dạng mắt, rộng rãi hạt, như: quả bưởi, quả na, quả phật thủ,… vừa để bổ sung toàn diện cho Ngũ hành, vừa để phục vụ tư duy cầu mong số rộng rãi, cầu mong sự hoàn toản, phong lưu”.
Thêm nữa, người xưa thường chọn lựa quả theo thời tiết, mùa màng với suy nghĩ “mùa nào thức nấy”. Nhưng khi xã hội ngày càng hiện đại, người ta không còn quá dựa vào tham gia thời tiết mà có thể dùng các loại quả trái mùa, tùy vào nhân tố kiện và nhu cầu của mỗi người. Tất nhiên, màu sắc của những loại quả này vẫn liên quan tới Ngũ hành.
Sự khác biệt giữa hai miền Nam - Bắc
Ở miền Bắc, hầu như đầy đủ các loại quả đều có thể bày lên bàn độc, kể cả quả ớt mang vị cay đắng, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt và đảm bảo đủ 5 sắc màu.
Mâm ngũ quả của người miền Nam thường có mãng cầu, buồng dừa, xoài,… Các loại quả này khi liên kết lại, đọc chệch âm đi sẽ thành “cầu toàn diện xài”. Mâm ngũ quả của người miền Nam không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống trong khoảng “chúi" bộc lộ sự nguy không dễ dàng. Đây cũng có thể coi là một yếu tố thêm thắt, đổi mới để phù hợp với tư duy người Nam Bộ.
Sự khác lạ này trước tiên bắt nguồn trong khoảng yếu tố địa lý, khí hậu. TS. Đinh Đức Tiến lý giải: “Ở miền Nam, khí hậu nóng hơn nên các loại hoa quả cũng dồi dào, giàu có hơn về số lượng, chủng loại. Thậm chí, người miền Nam còn dùng đa dạng loại hoa quả chia thành hình rồng, phượng, khiến nên mâm ngũ quả rất hoành tránh. Nhưng ở miền Bắc, cây trái bị tác động nhiều bởi mùa màng nên không phong lưu được như miền Nam”.
Thêm nữa, cả nhì miền Nam, Bắc đều có sự tác động của văn hóa Trung Hoa. Nhưng ở miền Bắc, do có sự níu giữ truyền thống nhiều hơn nên mâm ngũ quả không có rộng rãi đặc biệt. Còn đất phương Nam có nhiều dân di cư nên tư tưởng về văn hóa cũng linh động, thoáng hơn. Chính cho nên mà mâm ngũ quả của người miền Nam giàu có hơn miền Bắc.
Việc chọn lựa ngũ quả tùy tham gia điều kiện, tình cảnh của từng vùng miền, gia đình. TS Đinh Đức Tiến đưa ra một vài lời khuyên: “Đã lên bàn thờ tiên sư cha, người Việt nên giữ giàng một số nét văn hóa truyền thống: trên mâm ngũ quả nên có nải chuối, tuy nhiên là bưởi hoặc phật thủ. Thêm nữa, các loại quả sử dụng trên mâm ngũ quả nên là loại quả tinh khiết, tươi tỉnh và có mùi thơm”.
Hoàng Ngọc
Xem nhiều hơn: máy bơm định lượng
0 nhận xét: